Cartea iasti unî câliseari la priimnari
pritu România interbelică, ashi cum fu ea vidzutî shi duchitî di armânlu George Murnu. Bairlu di minduieri adnati
di autor ditu studiu shi bana lui suntu luyursiti pi 16 capitoli tsi scot tu migdani
plagiatura, alâxearea fârî sibepi a
grailui cu zboarî xeani, agârsharea ahândoasî tu cari fu arcatî capitala
Bucureshti, bâsharea di hăidi xeani, oaminjii
cârtilivoshi, cultura natsională, patriotismul, unia sutsatiei, geniul al Mihai Eminescu, George Coșbuc shi
multi altili. Di ndau ditu aiesti temi va s- azburăscu mini ma-nghios.
George Murnu adutsi aminti cî România iasti
un cratu tinir shi independent ( cartea fu tipusitî tu 1928, shi cu 10 anji
ta-nâpoi s-adră marea unire). Ama independentsa culturală iasti unî alumtă tsi
nu-s curmî canî oarî. Românii lispseashti sâ si cumânduseascî ei cultural, shi
nu xenji. Aiesta nu iasti mashi unî luyurii tsi tsâni di pirifanji, tinjiseari,
mâreatsî, ama ma multu iasti unî luyurii
tsi tsâni di bana etâljiei tsi va-s yinî (ro:existența viitoare) la un popul. Tu capitolul Grailu a nostu, autorlu pistipseashti cî tu România, xenofilia iasti ncoarnishi (ro: exgerată). Ti atsea mirachea neologizantă shi lishoarî a nigustorilor acâtsă silî shi-s mări. România
ditu atsel chiro eara amplinî di maimuni cari adrau shi copiau pi francezi.
Idyiul lucruiasti shi azî, mash cî engleza lua loclu francezâiei. George Murnu nu ehtripseashti neologismili ti
tutna, el dzâtsi cî suntu buni atumtsea cându au dau sibepi: lipsearea ori estetica. Tu capitolul Capitala noastă, autorlu dizvâleashti cî tu cuvenda cu cari îshi prutusi tesea (ro: funcția), dimarhul ditu atsel chiro al capitalei dzâsi cî tsitatea al Bucur iasti ca unî turlii di târgu oriental. Shi andreptu aspusi atsel dimarhu. Ayreadza (ro: primitivism) lucrului fârî aradî eara limpidi. Canî nu ari ananghi di Bucureshti, iasti ca un fcior oarfîn. La 1928, ti lâhtârseai di Bucureshti ca di unî lamnji. Iara unî mintâturî di hori adnati di anvârliga la un nucleu iu shedu arhondzâi. Aiestu câsâbă, în loc s-zuyrâpseascî hărli a popului român, scutea tu padi lipsa di aradî, chischineatsî, ideal shi oamini livendzî.
La 1926, s-yiurtusirî 25 di ani di cându s-featsi Tinerimea Artistică. Ama dzuua ei di amintari shi pâtigiuni fu nâinti di 1901, cându pictorii Kimon Loghi (armân), Ipolit Strâmbu, G Pătrașcu, Ștefan Popescu shi sculptorlu Fr. Storck erau deadun la studii Paris, shi lî fitrusirî ideea ca s-adunî tuts gionii artishtsî tu unî sutsatî. Cându s-turnarî România, apruchearî pi altsî: Verona, Vermont, Artachino, Grant, Spaethe, Mirea. Shi ashitsi adrarî marea sutsată Tinerimea Artistică, tsi avea motto zboarâli: buni artishtsî, buni sots. Aiestî hârioasî fratsilji tsînu multu chiro shi scoasi tu padi multi lucri mushati ti arta shi cultura românească. Nu era unî castă, tu ea tuts erau egali, maxus artishtsâi gioni.
Un capitol ahoryia iasti ti Mihai Eminescu, iu George Murnu îl veadi ca un miracol, tsi silighea rimi ca niscânti firidz câtî nicurmari.
George Murnu nu-l agârsheashti nitsi pi George Coșbuc, pi cari îl cunushtea multu ghini, shi angrâpsi un capitol maxus ti el. Eara anyiul românilor ditu Ardeal, tsi cu puizia lui caldî îl cânta dorlu, eroii, nâdia. Mâsturljia lui ti anami adră capodoperi di tutî mushuteatsa: Nunta Zamfirei, El Zorab, Moartea lui Fulger.
Pisti ani shi ani, nu avea sî shtii Geoge Murnu,cî nipotlu a lui di frati, Ion lucian Murnu, avea s-adarî agalmi ti doii,sh-ti Eminescu sh-ti Coșbuc.
Tu locu di bitsită, voi s-dzâcu câ aiestî carti ari dau numi. Pi câpachi di nafoarî iasti anyrâpsitu Păreri și sugestii, iara pi frândzâli di nâuntru ari numa Descătușare. Cum s-agiumsi la aiestî catandisi (ro: situație) nî aspuni George Murnu: Anvitsai cî mai fu tipusitî unî lucrari cu idyea numă, Descătușare, shi alâxii di zori aiestu titlu di pi câpachi, ama nu shi atsel di pi câpachea di nâuntru câtse era hâzâri tipusitî (ro: Intre timp aflând că există o lucrare tipărită cu titlul de Descătușare, am fost silit să schimb acest titlu de pe copertă, nu însă și cel de pe coperta internă, unde era deja tipărită). Shi ashitsi s-amintă titlul Păreri și sugestii, cari înji si pari a njia cî toarnî minduiarea chendrală ditu carti câtî adghivâsitor tu unî lunjinî ma limpidzâtî shi ma mulacî di alantul titlu. Ideili al George Murnu zuyrăpsescu ashi ghini chirolu modernu, cî nu ducheshtsî desi furî anyrâpsiti nâinti di 1928 ori aoaltadz.
Cornel Samara
